TuinBiotoop
c1.Bloemenborder ingezaaid
In een natuurvriendelijke tuin willen onze inheemse dieren zo weinig mogelijk ééntonige aanplantingen. Een bloemenborder waarin een grote variatie aan bloeiende en inheemse kruiden voorkomt, met meerdere hoogteverschillen, vormen, geuren en kleuren, is ecologisch veel interessanter. Eens je met dit stappenplan van start gaat is de tijd dat je elk jaar je borders moest bemesten met korrelvormige meststoffen voor goed voorbij. Met deze tips voorkom je treurige planten na een hittegolf en verkrijg je na aanleg eerder een onderhoudsvriendelijke border. In dit tuinbiotoop proberen we terug een bodem te bekomen zoals die oorspronkelijk aanwezig was op jouw tuinlocatie alvorens er grond of mest aangevoerd werd, of voor er een houtproductiebos op werd aangeplant.
Een gezaaide bloemenborder is eigenlijk een bloemenweide waar alle soorten grassen niet welkom zijn. We gaan er specifiek uitkiezen welke plant we op welke plek willen en welke soorten we gaan combineren met elkaar. Dit tuinbiotoop is een ingezaaide boord bestaande uit een mix van wel overwogen vaste planten. Eventueel met struiken om zo ook in de winter je border vorm te geven, maar dit geen must. Door vanaf de aanleg de gewenste plantensoorten aan te brengen kan je bijzondere tafferelen creëren in je tuin. Eén groot bed & breackfast voor o.a. bijen en vlinders. Het aanleggen en onderhouden van een gezaaide border met arme bodem is best wat anders dan we klassiek gewoon zijn, waarover meer info verderop in dit stappenplan. Een reeds bestaande bloemenborder aanvullen met gezaaide kruidensoorten komt ook aan bod.
☀️ zon tot halfschaduw
🍽️ voedingsarme bodem = onderhoudsvriendelijk
🐞trekt zeer veel nuttige insecten aan
🌼 tot 11 maanden bloei
💧 zeer droge tot zeer natte bodem
💰 hogere kost dan bloemenweide of bloemrijk gazon
👨🌾 vraagt meer onderhoud dan bloemenweide
👣 mag 1-2 per jaar betreden worden
🎓 beetje plantenkennis vereist
🐦 lokt vogels
👓 gestructureerde uitstraling
🍂 er mag enkel snel verterend bladval op blijven liggen
💐 leuk voor plukboeketjes
#1 Omkoppen> juni - juli
Waar we gaan zaaien wil je starten met blote grond, dus haal je de nog aanwezige vegetatie van de bodem af om vervolgens je boden óm te schuppen (omkoppen). Wil je maar een klein stukje border inzaaien, dan kan je ter plekke de grond wat omwoelen. Voor grotere oppervlakten kan je best omkoppen door eerst een greppel te graven van min. 30cm diep. Hiernaast graaf je een nieuwe greppel, en je gooit telkens de grond ondersteboven in de vorige greppel, zodat het de oude toplaag onderaan komt te zitten. Met de grond uit de eerste vul je de allerlaatste greppel terug op.
Moet je nog grond (teelaarde) aanvoeren? Meng dan zeker 2/3 wit- of rivierzand onder je teelaarde om een goede structuur te bekomen voor inheemse en ingeburgerde zandgrond planten. Is de locatie van je tuin niet in een zandstreek, dan pas je dit aan naar leem of klei. Het is vaak interessanter om in het oog te houden wanneer er in je omgeving een kleder wordt uitgegraven bij nieuwbouw en daar wat kruiwagens te gaan vullen (mits goedkeuring natuurlijk) met lokale oorspronkelijke grond. Die keldergrond lag ooit aan de oppervlakte van dat perceel in de duizenden jaren vóór dat er aan bos- of landbouw werd gedaan. Van nature kennen we in onze streken een voedingsarme bodem. Voeg dus geen meststof toe, dat versterkt de groei van grassen en ongewenste kruiden zo fel dat je jonge kiemende planten te weinig kans krijgen. Wil je een snelgroeiende border bekomen? Dan is tuinbiotoop c2. Bloemenborder aangeplant meer iets voor jou. Zaaien op een rijke bodem is sowieso geen goed idee als je een onderhoudsarme tuin wil bekomen. Afhankelijk van je streek kan je dit dus oplossen door zand, leem of klei toe te voegen aan de toplaag.
#2 Egaliseren
Ga drie maal over de hele oppervlakte er met een 3-tand doorheen om van je brokkelige bodem een kruimelige oppervlakte te maken. Horizontaal, verticaal en diagonaal dus.
Leg alles mooi vlak met een brede rijf of hooirijf. Steenpuin, wortels en de laatste onkruiden verwijderen van het oppervlak.
#3 Valszaaibed > juli - augustus
Laat 3 weken onkruiden kiemen en trek ze uit óf hak/schoffel de onkruiden en rijf ze weg. Dit herhaal je minimum 2 maal; gedurende enkele weken het onkruid laten kiemen en het daarna verwijderen. Zo voorkom je concurrentie van onkruiden tussen je gestrooide bloemzaden. Sla je deze stap over bij een rijke bodem is je kans op succes klein.
#4 Zaden kopen
Ik kan je aanbevelen zaden online te bestellen via ecosem.be, cruydthoeck.nl, debolderik.nl, velt.be en ecoflora.be. Op deze websites kan u door enkele filters toe te passen de perfecte zaden bekomen. Ga zeker voor inheemse zaden waar onze streekeigen insecten op zijn afgestemd (tot op het DNA zelfs!). Plant ook bloembollen op deze plek, maar daarover later meer info bij de TIPS.
Hier moet je beslissen welk type border je wil bekomen om te kunnen uitrekenen hoeveel gram zaden je moet bestellen:
- Optie1: Verschillende wolken van telkens één plantensoort:
Aan de hand van de beschikbare oppervlakte die hebt kan je bepalen hoeveel verschillende plantensoorten mogelijk zijn. Door met wolken/vakken van telkens 1 plantensoort te werken kan je er best rekening mee houden om achterin je border hoge soorten te zaaien, vooraan lage en alles daartussenin. Je kan bij het bestellen van zaden altijd - of toch zeker bij ecoflora - instellen en filteren wat de groeihoogte mag zijn op de plek die je voor ogen hebt. Minstens 1m² per plantensoort is aangewezen om het gestructureerd te houden en de groep voldoende aantrekkingskracht te geven van bestuivers, maar ook van je 👀g. Hoe meer kruidensoorten, variaties, vormen en kleuren je kiest, hoe groter het gevarieerde leven in je border. Bij elke afzonderlijke productpagina van de gekozen plantensoort kan je terugvinden hoeveel gram je per m² moet zaaien, of je vraagt het even na bij de leverancier. Let op, je kiest enkel meerjarige zaden met enig nadeel dat ze er 1,5 jaar over doen om tot volwaardige plant te groeien en bloeien. Even geduld dus. Voeg eventueel kleinere wolkjes van 1-jarigen toe om het speels te houden en om in het eerste groeiseizoen toch al wat kleur en vorm te brengen op je ingezaaide plek.
- Optie2: Een verwilderde border met natuurlijke uitstraling:
Hier beslist het lot welk plantenzaadje zich waar kan settelen. Je besteld een zadenmix die vooraf is samengesteld door de leverancier van jouw keuze. Een aanbeveling is B14 - Ecoflora voor zonnige locaties. Je leest op elke site hoeveel gram zadenmix je per vierkante meter aan zaden nodig hebt.
Ik raad je aan om samen met de gekozen meerjarige kruidenmix ook een 1- en 2-jarige mix toe te voegen. In het eerste groeiseizoen zullen het vooral deze zijn die in de schijnwerper komen te staan, terwijl de meerjarige vaste planten zich op dat moment vooral ondergronds klaarmaken om de eerste winter te doorstaan. Deze meerjarige kruiden die de winter overleven komen pas in het 2e groeiseizoen tot volwaardige bloei. Je kan de 1- en 2-jarige dus eigenlijk beschouwen als voorgerecht in het eerste groeiseizoen, en de meerjarige als hoofdgerecht in het 2e groeiseizoen, alsook alle daaropvolgende jaren.
Pas bij het kiezen van je zaden zeker filters toe zoals bijvoorbeeld bodemvochtigheid en grondsoort. Zeker ook meerjarig niet vergeten te selecteren. Twijfelt u of u de juiste plantenkeuze maakt, bel of mail dan gerust naar deze handelaars. Mijn ervaring is dat ze (in tegenstelling tot grotere tuin- of landbouwcentra met weinig inheems plantgoed) u graag verder helpen met hun grote passie voor biodiversiteit.
Alvorens aan te kopen; Let op dat er nooit graszaden zijn onder gemengd in je zadenmix!
Enkele toppers die ik aanbeveel voor zandbodems:
Leucanthemum vulgare
(Gewone margriet)
meerjarig
Vingerhoedskruid
(Digitalis purpurea)
2-jarig
Verbascum nigrum
(Zwarte toorts)
2-jarig
Andere Verbascvums zijn ook toppers
Cichorium intybus
(Wilde cichorei)
meerjarig
Agrostemma githago
(bolderik)
1-jarig
#5 Zaaien > september - oktober
Boods een winter na en leg de zaden enkele dagen in je vriesvak alvorens verder te gaan, om de kiemkracht extra te stimuleren.
- Ga je een zademix zaaien?
Vul dan 4 grote emmers voor 1/3 met droog zand (wit-, rivier-, zandbak-, voeg- of speelzand). Enkele dagen later, verdeel je de zaden zorgvuldig over de 4 emmers zodat je ongeveer van elke soort zaden evenveel in iedere emmer hebt. Meng het zand en zaden zéér goed door elkaar.
Ga naar je vrijgemaakte bodem en verdeel emmer 1 over de volledige oppervlakte tot die leeg is. Door het toevoegen van zand kan je perfect zien waar je al wel/niet geweest bent met strooien, alsook de vogels gaan minder snel van je dure zaden komen smullen. Dit herhaal je met de overige 3 emmers tot je overal evenveel zand-zaadmix hebt gestrooid.
Indien je een wel/tuinrol hebt mag je in 2 richtingen de gehele oppervlakten aanrollen. Als je deze niet hebt, dan ga je met je meest platte schoeisel in 1 richtingen over elke dm² van je ingezaaide bodem. Veel trappelplezier! 👟👟👟 - Ga je soort per soort zaaien?
Vul 2 emmers voor 1/3 met droog zand en verdeel één zakje zaden over de 2 emmers. Goed mengen en uitstrooien over je in te zaaien perceeltje waar je die plant voor ogen had. Emmer per emmer, soort per soort telkens helemaal leeg strooien, zodat het overal ongeveer even veel gekleurd is met je zand-zaadmix. Dit herhaal je voor elke zadensoort op de gekozen locatie. Vergeet er geen rekening mee te houden dat je achterin je border je hoge, en voorin je lage planten zaden zaait. Soort per soort aanwellen of aantrappen met plat schoeisel mag, maar geen must.
Gaat het kortlings niet regenen en je wil het kiemen versnellen? Dan kan je opteren om tot maximum 2 maal per week, in de ochtend, indirect te besproeien met opgevangen regenwater.
# 6 Kiemperiode > oktober - april
In deze periode is monitoren van de kiemende zaden aangewezen omdat er mogelijks nog onkruiden zullen uitkomen. Dan kan je onkruiden wieden waar nodig. Ook zullen er andere wél leuke kruiden spontaan uitkomen die je eventueel kan laten staan.
Weet je niet goed wat wel en niet weg moet? Geen probleem, dat is ook niet van de poes. Daarvoor kan ik je de herkennings-app ObsIdentify aanbevelen. Doorgaans gebruik ikzelf in dit biotoop de regel: Komt er wel een bloemknop in, maar komen er geen mooie en duidelijke bloemen aan? Dan hoort hij net zoals invasieve exoten er meestal niet thuis. Meteen wieden alvorens er zaden aan komen en de plant zich kan verspreiden!
# 7 verder onderhoud
- Blijf onkruiden wieden tot de border helemaal dicht is gegroeid.
- Worden bepaalde planten te hoog, of zijn ze uitgebloeid? In juli mag je eender welke plant voor 1/3 bovenaan afknippen. Een 2e bloei nog in datzelfde jaar krijgt zo de kans.
- Een natuurlijke bloemenborder laat je met rust vanaf einde augustus tot einde maart. Het zal fungeren als insectenhotel in de koudere periode. Enkel wat te ver over je paden gaat hangen snoei je weg. Einde maart mag je alles tot op 10cm van de bodem wegsnoeien. Waar naartoe met je snoeiafval? Maak ergens in een hoekje, achter een haag of tuinhuis bijvoorbeeld of knutsel een hooiruiter, ook weer een biotoop op zich.
- Houd het bladval van je border weg. Rijf het op en laat het op natuurlijke wijze composteren op een bladhoop (biotoop op zich) of gebruik het als mulchlaag onder je hagen en struiken. Het belemmert het daglicht voor de kruiden die we alle kansen willen geven. De nutriënten van de bladeren willen we niet in onze bloemenborder laten zakken, dat zou mogelijks vooral het gras sterker laten groeien, soms ook de bodem verzuren. We kozen in onze gezaaide border voor een arme bodem met hoofdzakelijk inheemse planten die we naar onze privé natuur willen terugbrengen.
- Bemest nooit! Dit bevordert enkel de groei van grassen en vervelende invasieve (on)kruiden.
- Mollen eten wormen. Wormen eten veel organisch materiaal zoals gazon mulch of compost. Nooit bemesten met compost of andere mulch is dus de boodschap.
- Op kale plekken kan je in het eerstvolgende najaar gaan pluggen. Daarmee wil ik zeggen: inheemse hogere kruiden gaan aankopen en meteen gaan inplanten (pluggen) op die kale plekken. Ipv. ze aan te kopen kan je ze eventueel ook zelf opkweken in potjes natuurlijk. Dit pluggen doe je in september - november. Best enkele dagen voor de eerste vorst voorspeld wordt.
- Bodemverdichting is een storende laag die kan ontstaan door te veel betreding, maar meestal eerder een gevolg van (bouw)voertuigen, waardoor de bovenste grondlaag te hard in elkaar geperst zit. Op deze plekken groeien kruiden moeilijker. Je kan dan met een riek of woelvork je bodem gaan oplichten. Zit de bodemverdichting dieper dan 30cm, dan heb je een probleem en kan je best een professional laten komen om de volledige oppervlakte eerst volledig terug luchtig te maken en deze storende laag te doorbreken.
- Besproeien met water bevordert hoofdzakelijk de groei van de grassen. De inheemse kruiden kunnen goed tegen droogte. Ze wortelen vaak van nature uit redelijk diep, waardoor ze langer aan het grondwater kunnen. Gaat jaar na jaar toch alles kapot door een aanhoudende droogte, dan kan je niet anders dan wat vochtabsorberend compost over de gehele toplaag strooien (max 0.5cm dik). Liefst vlak na de snoei in eind maart en vlak voor een regenbui . Goedkoop in zakken verkrijgbaar bij het containerpark in je gemeente. Maar toch, liever geen nutriënten toevoegen bij dit type tuinbiotoop.
technisch schema: credits > Tuinrangers.be
- Te nat? Meestal is dit een probleem van bodemverdichting. Ligt je tuin in een watergevoelig gebied, dan kan je best een bloemenborder combineren met een wadi. Een zonk in het reliëf waar het te veel aan water kan samenkomen is voldoende. Eens het water is geïnfiltreerd in je bodem kan je hier gewoon weer doorheen gaan om je border te monitoren. Een biotoop op zich!
TIPS:
TIP 1 Plant er vroege voorjaarsbloembollen in
Eens je deze geplant hebt, heb je er vele jaren plezier van. Wanneer je de eerste keer in het voorjaar gaat snoeien zijn deze bovengronds al terug verdwenen en mag je met een gerust hart er overheen lopen. Het is de eerste stuifmeel en nectar voorziening van het vroege voorjaar. Krokus soorten scoren heel goed bij hommels. Ik raad je aan ze te planten in wederkerige groepjes van dezelfde soort, om een nette toch natuurlijke structuur te behouden.
Enkele toppers:
- droge bodem:
Blauwe druifjes (Muscari botryoides)
Boerenkrokus (Crocus tommasinianus)
Bonte krokus (Crocus vernus)
Gewone vogelmelk (Ornithogalum umbellatum)
Oosterse sterhyacint (Scilla siberica)
- vochtige bodem:
Sneeuwklokje (Galanthus nivalis)
Boerenkrokus (Crocus tommasinianus)
LET OP!
Koop zeker je bollen en knollen aan voorzien van een bio-label. Anders stop je letterlijk pesticide bommen de grond in die hommels en andere stuifmeel verzamelaars zullen vergiftigen. Ze op een locaties aankopen zoals hier op de foto is meestal geen goed idee. Ook niet aan de in- of uitgang van supermarkten of doe-het-zelfzaken. Doorgaans kan je de regel nemen dat bij bolgewassen in verpakking voorzien van een grote fotoprint en een plastic omhulsel er rijkelijk pesticiden gebruikt zijn. Geen goed idee dus.
Enkele interessante handelaars:
TIP 2 Onderhoudsarm
= gunstig voor de oorspronkelijk inheemse biodiversiteit!
= nutriënten arm!
Een nutriëntrijke bodem bekomen je door het toevoegen van eender welk type bemesting, wat zeer interessant is voor o.a. de land- en tuinbouw. Je groenten- en fruitplanten zullen door de bodem zo vruchtbaar te maken sneller voedsel produceren. Op een weiland zorgt het toevoegen van mest voor een sterke groei van gras, wat kan dienen als veevoer. Natuurlijk zorgt meststof ook buiten de boerderij voor snellere groei van de natuur, maar ook van zaken die we niet willen, onkruiden dus. Ik vertel je dit even om te proberen duidelijk te maken dat je meestal geen onderhoudsvriendelijke tuin kan bekomen door het toevoegen van organische- of kunstmeststoffen. Nutriënten voorzien in je tuin doet organismen nu eenmaal groeien, dat is geen zware wetenschap. Mijn visie voor het aanleggen van een onderhoudsarme tuin is het terugbrengen van voedingsarme bodems die zich hier na de laatste ijstijd ontwikkeld hebben. Voor een groot deel zijn deze verdwenen om plaats te maken voor land- en tuinbouw, alsook bosbouw voor houtproductie.
Je kan met jouw tuin een klein stukje van die oorspronkelijke natuur terugbrengen, om zo een stapsteen te zijn tussen de verschillende grotere natuurparken waar we heel soms nog van deze duizenden jaren oude voedingsarme biotopen kunnen terugvinden. Planten die in onze gebieden hun oorsprong vinden, alsook de ingeburgerde soorten, ondervinden geen hinder aan een nutriënten arme bodem. Leer onze streekeigen flora van dichtbij huis terug mooi vinden door ze een plek te geven op je eigen stukje aarde, en je kan een zee aan kleine diertjes in je tuin lokken en bewonderen. Het DNA van onze inheemse fauna is geëvolueerd en afgestemd op inheemse flora. Door deze terug te brengen in onze tuinen, groendaken, verticale tuinen, op terras of op het balkon kunnen we een oase creëren waar mensen en insecten samenleven zonder elkaar te hinderen.
Hoe begin je er aan? Tuinieren met een zeer nutriënten arme bodem om zo een onderhoudsarme bloemenborder bekomen? Daarvoor gaan we terug naar stap #1. Je zorgt er voor dat de bovenste laag van 20cm voor min. 3/4 bestaat uit zand, leem of klei. Een van deze 3 soorten (of een mix ervan) is de oorspronkelijke grondsoort van jouw regio. Door dit microscopisch grote gesteente op je locatie terug aan de toplaag van je bodem te voorzien, kan je inheemse planten terug een plaats geven, en de inheemse specialisten onder de insecten die met uitsterven bedreigd zijn terug aantrekken en een duw in de rug geven.
Bij het aankopen van plant- of zaaigoed is het dus belangrijk dat je kiest voor inheems als standplaats en zand, leem of klei als bodemtype. Hoe je dat best doet leg ik je uit bij wegwijs-in-het-plantenassortiment.
Enkele toppers voor zandgronden:
Achillea millefolium
Cichorium intybus
Leucanthemum vulgare
Tanacetum vulgare
Verbascum nigrum
Daucus carota
Helponze natuur en koop planten aan met het BIO-logo van de Europese Unie. Het EU-biologo geeft een coherente visuele identiteit aan biologische producten die in de Europese Unie worden geproduceerd. Het maakt het gemakkelijker voor ons als consument om biologische producten te herkennen en helpt land- en tuinbouwers om hun biologische producten in de hele EU op de markt te brengen. Kies je voor BIO, dan zitten er geen chemische of synthetische bestrijdingsmiddelen op de plant die oa. onze bijen en vlinders zouden vergiftigen.